ՀՐԱՊԱՐԱԿՈՒՄՆԵՐ` ՎԵՐԱՑՐՈՒ ՊԱՏՃԱՌԸ` ԿՎԵՐԱՆԱ ՀԵՏԵՎԱՆՔԸ "Փակագիծ", 21 Մարտի, 2007թ. Հարցազրույց ԱԺԿ նախագահ Շավարշ Քոչարյանի հետ: -Պարոն Քոչարյան, ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններից: -Այս ընտրությունները կարող են հնարավորություն ստեղծել երկրում առաջացնելու դրական բեկում: Որո՞նք են հիմքերը.առաջինը` փոփոխված Սահմանադրությունը: Իհարկե, այն հանրաքվեի ընթացքում կատարված կեղծիքների տեսակետից երկու քայլ հետ էր, իսկ բովանդակության տեսակետից` երկու քայլ առաջ: Դրանով իսկ հնարավորություն ստեղծվեց անձնիշխանական համակարգը ապամոնտաժել: Մեր կուսակցության տեսակետից դա ամբողջական քայլ չէ, մենք ունենք մեր Սահմանադրությունը, բայց ամեն դեպքում նախորդի հետ համեմատած` քայլ է: Արդյունքում ստացվեց, որ իրոք հնարավորություն կա իշխանության կենտրոնը տեղափոխել մեկ անձից դեպի քաղաքական մարմին` խորհրդարան: Առանց դրա խոսել ժողովրդավարության, իրավական պետության մասին` ուղղակի անիմաստ է: Կկատարվի այդ քայլը, թե ոչ, կախված է ընտրությունների որակից: Եվ երկրորդը` կլինի դա իրական քայլ, թե ընդամենը նմանակում` իմիտացիա, կախված է Ազգային Ժողովի որակից: Երկրորդ հարցադրումն այն է, որ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը երրորդ ժամկետի չի գնալու: Հասկանանք, թե ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ Լուկաշենկոն, Նազարբաեվը կարող են գնալ, իսկ Քոչարյանը` ոչ: Որովհետև Հայաստանը ազատության այդպիսի աստիճան չունի, դրանք բավականին սահմանափակ են: Իշխանությունները բավականին կախված են տարբեր ծրագրերից, օրինակ, “Հազարամյակի մարտահրավերներ”-ից: Վաշինգտոնից, բազմիցս, հնչել են հստակ զգուշացումներ, որ ընտրությունները նախկինի նման չպետք է արվեն և բազմիցս այլ հանգամանքներ: Հայաստանը նաև կաշկանդված է տարածաշրջանային շրջափակմամբ` տնտեսական, որը հետագայում վերածվելու է քաղաքականի: Այս տեսակետից մեր ելքը ինտեգրումն է Եվրոպային: Եվ հակառակը, եթե հանկարծ ընտրությունները Հայաստանում եղան այն հին ավանդույթով, դա կնշանակի, որ արդեն մեզ կմեկուսացնի Եվրոպան: Այդ պարագայում մենք կհայտնվենք շատ ավելի վատ վիճակում: Ավելին, դա շատ բացասական ազդեցություն կունենա Լեռնային Ղարաբաղի հարցի բանակցային գործընթացի վրա: Երրորդը, այսպիսի ուշադրություն Եվրոպայի կողմից երբեք չի եղել ընտրությունների նկատմամբ: Աննախադեպ է և այն, որ նախնական մոնիտորինգ է անցկացվելու: ԵԱՀկ-ն է տրամադրված շատ մեծ դիտորդական առաքելություն իրականացնել ընտրությունների ժամանակ: Հայաստանը տարեց տարի գնում էր բռնապետական համակարգի, սակայն եթե դիտարկենք “Ազատության տան” արդյունքները, կտեսնենք, որ վերջին երկու տարում Հայաստանը տեղում կանգնած է, և այս ընտրություններից է կախված, Հայաստանը կշարունակի՞ գնալ դեպի բռնապետություն, ինչպես Ռուսաստանը և Ադրբեջանը, թե՞ կանգնելուց հետո մենք շուռ կտանք մեր զարգացման սեկտորը դեպի ժողովրդավարություն: Սահմանադրության փոփոխությունը` իշխանության կենտրոնի տեղաշարժը, շատ արագ զգաց իշխանական կառույցը: Արդյունքում կա լուրջ մրցակցություն երկու բևեռներով, ընդ որում, ամեն մի տեղը կարևոր է: Եվ այդ մրցակցությունն իր հերթին, չնայած մեր կուսակցությանը նրանց ձևերը խորթ են, սակայն դա բերելու է հենց իրենց կողմից որոշակի վերահսկողության: -Ինչո՞վ է պայմանավորված այն, որ այս երկու տարում Հայաստանը տեղում դոփում է: -Հիմա շատ խորանալ չեմ ուզում, բայց կասեմ, որ առաջին հերթին դա պայմանավորված է ժողովրդով: Հանգուցյալ Թուրքմեն Բաշուն բռնապետություն հաստատելու համար պետք էր , ենթադրենք, մեկ շաբաթ, իսկ հայ ժողովրդին բռնապետություն չես պարտադրի, այսինքն հասարակությունը, թեև միշտ չի երևում, այնուամենայնիվ ամեն կերպ դիմադրում է: -Դա պայմանավորված է մեր մենթալիտետո՞վ: -Այո’, իհարկե, իհարկե, հայ ժողովրդին անհնար է բռնապետություն պարտադրել, կա նաև արտաքին հանգամանքը, այն որ Հայաստանը չունի համարժեք այլընտրանք, բացի եվրաինտեգրացման գնալուց: -Այդ դեպքում ժողովուրդն ինքնուրույն կարո՞ղ է հասնել ժողովրդավարության հաստատման: -Ես կարծում եմ, որ եթե ժողովրդավարության հասել են ամբողջ արևելյան Եվրոպայի ժողովուրդները, ապա մենք եւս կարող ենք: Ես չեմ կարծում, որ հայ ժողովուրդը զիջում է նրանց: -Ժողովուրդն այսօր հիասթափված է, և բոլորը համոզված են, որ ընտրություններին գնալ կամ չգնալը որևէ փոփոխություն բերել չի կարող: Այս վիճակը որքանո՞վ է վտանգավոր ընտրությունների ելքի համար: -Ժողովրդի թերահավատությունը շատ նպատակային, շատ հմուտ օգտագործում են իշխանությունները: Ինչպե՞ս: Առաջին. նրանք ասում են, որ ընտրությունների արդյունքը կանխորոշված է, ձայները գնված են, իշխանական լծակները` քաղաքապետեր, թաղապետեր, գյուղապետեր, բոլորը գործում են: Երկրորդը` ընտրակաշառք, որը վերջիվերջո հանցագործություն է, սակայն դրա մասին թմբկահարում են հեռուստատեսությամբ և այլ միջոցներով: Այս ամենն արվում է մի պարզ պատճառով. պարալիզացնել հասարակությունը, որպեսզի նա չգնա ընտրության: Այսօր ամենուր խոսում են ընդդիմության չմիավորվելու մասին, ու երբ այն չմիավորվեց, որոշեցին, որ վերջ, պարտվելու են: Բայց իշխանությունն էլ չմիավորվեց, է, թող միավորվեին: Դրա մասին չեն խոսում: Իհարկե, շատ լավ կլիներ, եթե միավորվեր ընդդիմությունը, բայց ես հիշեցնեմ երկու փաստ, վարդերի հեղափոխությունը և Ուկրաինայի փորձը, երբ ընդդիմությունը գնում էր առանձին-առանձին: Չգիտեմ, թե որտեղից են բերել այդ ստերեոտիպերը, որ միայն միավորվելու դեպքում կարող են հաղթել: Եվ վերջապես, այն կուսակցությունները, որ պոտենցիալ վտանգ են ներկայացնում իշխանության համար, մամուլով տարածում են, որ նրանք ծախված են, որպեսզի հանկարծ ժողովրդի մեջ չմնա ոչ մի հույս, որ կան այս իշխանության այլընտրանքները: Այս ամենը մենք կանխատեսել էինք, այսպես ասած, հիմա մենք փոսում ենք, սակայն լինելու է վերելք, քանի որ մարդիկ չեն կարող անհույս ապրել: Հիմա կսկսվի ուրիշ պրոցես, և այդ պրոցեսում չեն օգնի ո’չ կարտոֆիլները, ո’չ տուկի թելերը, ոչ էլ համակարգիչները: -Դուք որևէ հույսեր կապո՞ւմ եք Եվրոպայից եկած դիտորդների հետ: -Պատահական չէ, որ Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի վերջին բանաձևում նշված է, որ անդամակցության պահից սկսած Հայաստանում չի եղել գեթ մի ընտրություն, որը գոնե մոտենար եվրոպական չափանիշներին, և հիմա նրանց դիտորդների ուշադրությունը կենտրոնացվելու է մեր ընտրությունների վրա: Դա նշանակում է, որ եթե ընտրությունները նորմալ չանցնեն, հետևանքները շատ վատ կլինեն: Ո’չ մի բան կանխորոշված չէ, ձայները գնված չեն, թող յուրաքանչյուր մարդ, ով հավատում է իր շրջապատին, նայի ու տեսնի, թե քանիսն են այնտեղ գնված: -Մի քանի կուսակցությունների մեղադրում են այն բանում, որ նրանք գաղափարների փոխարեն նյութական “արժեքներ” են մատուցում մարդկանց: Սակայն չե՞ք կարծում, որ գաղափարական արժեքները կարող են հասու լինել հասարակության ավելի կիրթ, ըստ այդմ փոքր մասի: -Իշխանական կուսակցությունները մի փոքր դաշտում են աշխատում: Դուք ասացիք, որ կա խավ, որ ընտրում է Տիգրան Կարապետյանին, սակայն այդ դաշտը զգալիորեն փոքրացավ, երբ “Բարգավաճ Հայաստան” կուսակցությունը մտավ նույն խաղի մեջ: Մեր դաշտը դա չի, մեր դաշտի ճնշող մեծամասնությունը այն մարդիկ են, որոնք երբեք չեն վաճառվել կամ ճնշվել: Չի կարելի ժողովրդին կերակրել միայն ընդհանուր գաղափարներով, հնարավոր է, որ գաղափարը ճիշտ լինի, բայց մարդը պիտի հասկանա, թե ինչ կապ ունի իր առօրյան քո ասածների հետ, և դրանք ինչ կտան իրեն այսօրվա համար: Հիմա շատերն են գոռգոռում, խոստանում են թոշակը բարձրացնել, աշխատատեղեր բացել, ինչպե՞ս: Պահպանելով համակարգը՞: Դա անհնարին է: Ուրեմն մի կողմից դու պետք է լուծես կուտակված հարցերը, մյուս կողմից կատարես լուրջ համակարգային փոփոխություն: Օրինակի համար, եթե տնտեսությունը ստվերային ու կլանային է, ի՞նչ աշխատատեղերի մասին է խոսքը: Ակնհայտ է, որ դա արդեն լուրջ խոչընդոտ է: Եթե քաղաքական համակարգը անվերահսկելի է, ինչպես կարող են չլինել ստվերներ և կլաններ: Այսինքն կա շղթա, դրա համար մեր կարգախոսն է` “Վերացրու պատճառը` կվերանա հետևանքը”: